Osmanlı’dan günümüze Bursa’da faaliyet gösteren matbaaları araştıran arkadaşımız Uğur Ozan Özen’in yazı gündeminde bu kez 1970 ve sonrasında faaliyet gösteren 4 önemli matbaa ve sahiplerinin hikayesi var.
Bursa’da ilk matbaa yaklaşık 150 yıl önce kurulmuştur. Adı Vilayet Matbaası’dır. Sonraki yıllarda Ferâizcizâde, Emri, Muin-i Hilal, Cumhuriyet’ten sonra ise Emek, Ant, Taşman, Hakimiyet gibi kurulan birçok önemli matbaa şehrin kültür hayatında yerlerini almışlardır.
Günümüzde Bursa’da 500’den fazla matbaa vardır. 350 civarı Matbaacılar ve Kırtasiyeciler Odası’na, geri kalanı ise BTSO’ya kayıtlıdır. Eskiden kurulmuş, artık faaliyette olmayanları da saydığımızda bu sayı 800’e ulaşmaktadır. Bu matbaalarda başta kitap olmak üzere gazete, dergi, kartvizit, davetiye, bordro, fatura, irsaliye gibi birçok ürün basılmıştır. Evet takip ettiğiniz üzere bir süredir araştırma yaptığı Bursa’daki matbaalar ve matbaacıların hikayelerini Şehrengiz sayfalarına taşıyorum.
Anımsarsanız Osmanlı dönemini, Cumhuriyet’in ilk 50 yılında kurulan matbaaları daha önce kaleme aldım. Ulaşamadığım birkaç matbaa kaldı. Şimdi ise 1970 ve sonrasında kurulan matbaalara sıra geldi.
FEVZİ ZIRHLIOĞLU
Fevzi Zırhlıoğlu 15 Ocak 1962’de Elazığ’da doğdu. Baba adı Nevzat, anne adı Hatice Sümer’dir. Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü’nden 1984’te mezun oldu. Aynı bölümde “Reklamın Tüketici Tercihleri Üzerine Etkileri” konusunda yüksek lisans yaptı.
Üniversite son sınıfta arkadaşlarıyla birlikte Koruyucu İşhanı’nda R Ajansı kurdu. O tarihlerde Bursa’da reklamcılıkla uğraşan Barışçı Ajans ve Umut Ajans gibi birkaç firma vardı.
O yıllarda (1985) belediyelerin ilan panoları yoktu. Koruyucu İşhanı’nın yan tarafında ise şimdiki Kafkas Pastanesi’nin bulunduğu binanın inşaatı sürüyordu. Fevzi Zırhlıoğlu, müteahhit ile görüşerek inşaatın çevresindeki tahta perdelere sac panolar yaptırdı. Panoların üzerine yirmi-otuz kadar reklam aldı. Müteahhit bedel talep etmedi. Aynı müteahhit, Vakıflar Bankası İşhanı inşaatının da yüklenici firmasıydı. Zırhlıoğlu, benzer uygulamayı o binada da gerçekleştirmek istedi lakin devreye giren Barışçı Ajans müteahhide para teklif edince durum değişti. Bu sefer müteahhit, R Ajans’tan para talep etti, Fevzi Zırhlıoğlu ise bu isteği kabul etmedi.
ÇOK ORTAKLI YAPI
R Ajans kurulduğunda birçok ortağı vardır. Zaman içinde ortaklar hisselerini Fevzi Zırhlığlu’na devreder. Uzun yıllardır matbaada çalışmış, tecrübeli bir isim Semih Yiğit, 1989 yılında R Ajans’a ortak olur. Bu ortaklığın sonucunda R Ajans’a matbaa makineleri satın alınır. Böylece reklamcılığın yanına matbaa işi de eklenir. Yeni adresi Namazgâh Mahallesi, Dereboyu Sokak’tır.
Coca Cola’nın Türkiye’deki (İstanbul, İzmir ve Bursa) fabrikaları Kadir Has’ın sahibi olduğu Has Grubu’ndadır. Has Grubu’nun sözleşmesinin bitmesine iki yıl kala firmanın Amerika’daki merkezinden bir yetkili Bursa’ya gelir. Yanında Bursa’daki fabrikadan bir kişi daha vardır. O sırada matbaada Coca Cola’nın etiketleri basılmaktadır. Merkezden gelen kişi şaşırır. Çünkü Amerika’da bu işi devasa matbaalar yapmaktadır. R Ajans’ta iki renkli matbaa makinesi vardır, o kadar.
Fevzi Zırhlıoğlu sürekli form üzerine yoğunlaşmak istediği için 1992’de R Ajans’ı Semih Yiğit’e devreder. Hat Ajans’ı kurar ve bir yıl boyunca grafik tasarım ile meşgul olur. 1993’de arkadaşı Tanyel Erdivan askerden dönünce matbaalara Heidelberg makinede baskı yapmaya başlanır. Bir yıl böyle yol alınır. 1993’de, Hat Ajans, Hat Matbaa adını alır.
BÜYÜKŞEHİR ADAYI
Hat Matbaası’na sürekli form makineleri alınır. İlk yeri Yeşil Mahallesi Aziz Sokak’tır. O yıllarda çalışanlar Adil Hamsioğlu (emekli oldu), Dursun Hamsioğlu (hâlâ çalışıyor), Mahmut Bey (soyadını tespit edemedim), Tanyel Erdivan’dır. Çalışan sayısı yıllar için 20’ye çıkar. İçinde bulunduğumuz 2022 yılı itibariyle halen Hat Matbaası’nda 11 kişi çalışmaktadır. Fevzi Zırhlıoğlu 1997-1998 yıllarında alan değiştirip ambalaj işine girmek istediği için Çalı Sanayi Bölgesi’nde bir arkadaşının fabrikasına taşınır. Üç renkli bobinden baskı yapan makineyi İstanbul’da bir kişi üretmektedir. Sipariş verir. Ancak o yıllarda ekonomik sıkıntı olduğu için bu işten vazgeçer. 2000 yılında, Hat Matbaası’nı Ulubatlı Hasan Bulvarı’na taşır. 20 sene kadar burada faaliyet gösterdikten sonra Alaşarköyü Köyü, İstanbul Caddesi, 13. Km. No 557’ye taşınır. 2022 yılı itibariyle aynı yerdedir.
Fevzi Zırhlıoğlu 1987’den itibaren Milliyetçi Çalışma Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi’nin Yıldırım il ve ilçe teşkilatında görev almıştır. 2002-2003’te MHP Bursa İl Başkanı seçildi. 2004’te Bursa Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na aday oldu. 2015 yılında MHP Bursa milletvekili adayı gösterilmiştir. (Kaynak: https://www.bursa.com/wiki/fevzi_zirhlioglu)
SAMİ ÇARIKÇILAR Sami Çarıkçılar 1967 yılında doğmuştur. Babası Artvinli, annesi Gümüşhanelidir. Ailesi Artvin, Bayburt, Gümüşhane ve İstanbul’dan sonra Bursa’ya göç etmiştir. Ortaokulu bitirdikten sonra matbaacılığa 1979 yılında Hacı Hüseyin Pergelli’nin sahibi olduğu Emektar Matbaası’nda (Tel: 6264) başlamıştır. Matbaanın yeri Cumhuriyet Caddesi Saner İş Merkezi’nin karşısıdır. Mekân küçüktür. İki makine bir de bıçak vardır. Üstteki kata ise kâğıtlar konulmaktadır. Matbaada Özdilek, Üçel Emek gibi firmaların kuşakları, doktorların, hastanelerin işleri basılmaktadır. Burada Zakir Koç, İbrahim Bey (soyadını tespit edemedim) çalışmıştır. Sonraki yıllarda Zakir Koç, Emektar Matbaası’nı satın almıştır. Sami Çarıkçılar, Emektar Matbaası’ndan sonra Malik Güler’in sahibi olduğu Gülbat’ta çalışır. Yeri Kapalıçarşı’da Bakırcılar Çarşısı’nın yanındaydı. Burada fatura, irsaliye, etiket, çizelgeler, bordroların yanı sıra Libya’ya havlu kenarı da basılmaktadır. Gülbat’ta çalışırken, 1979-1980’li yıllar, Bursaspor, Güvenspor, Yıldırımspor’a bağlı boksör olarak diğer şehirlerdeki turnuvalara katılır. Sonrasında 1983-84 yıllarında Necdet Kızılelma’nın sahibi olduğu Mapa Ofset’e geçer.
BARIŞ OFSETİ KURDU
Sami Çarıkçılar 1986 yılında kendi matbaası Barış Ofset’i kurar. Yeri Kent Meydanı’nın alt tarafındaki caminin ilerisindeydi. Kaya Matbaası’nın sahibi olan Habib Kaya burada çalışmıştır. Sami Çarıkçılar bir süre sonra matbaanın faaliyetini durdurup başka matbaalarda çalışır. Bu matbaalar arasında o yıllarda Cumhuriyet Caddesi’nde olan Özsan Ofset vardır. Orada matbaa malzemesi satar. Sonrasında 1988-89 yıllarında Fahri Seyhan’ın (d. 1939) sahibi olduğu Seyhan Ofset’te çalışır. Fahri Seyhan, Kâmil Koç’un teyzezadesidir. CHP eski Milletvekili Sena Kaleli, Fahri Seyhan’ın yeğenidir. Seyhan Ofset’in yeri Kent Meydanı’ndadır. Pazar günleri kurulan pazarın orası. Fahri Seyhan çıraklıktan gelme matbaacı değildir. Bir süre gazete çalışmıştır. Muhtemelen çalıştığı kurum, Kâmil Koç’un ekonomik olarak desteklediği Millet Gazetesi’dir. Tatlı ve özenli diliyle işin pazarlama kısmında çok başarılıdır. 1967 yılı Bursa dans şampiyonasında birinci olmuştur. Daha önce bahsettiğim matbaa ürünlerinin dışında burada Kâmil Koç’un, Pamukkale otobüs firmalarının işleri basılmaktadır.
Sami Çarıkçılar 1989 yılında Barış Ofset’i yeniden faal duruma getirir. O yıllarda yeri Adliye’nin alt kısmında, eski Gemlik yolundaydı. Burada sonraki yıllar Savaş Ofset faaliyet göstermiştir. Sonrasında Darmstadt Caddesi’nde Çarşamba pazarının kurulduğu yere taşınır. Uzun süre burada kalır. Matbaada davetiye, kartvizit, bordro, fatura, irsaliye, satış fişi basılmıştır. Günümüzde Çarıkçılar Ofset adıyla faaliyet göstermektedir. Adresi: Uluyol Mahallesi, 6. Ulu Sokak, No 36’da faaliyet göstermektedir.
RAHMİ ÇALIŞKAN
Rahmi Çalışkan 1949’da Yugoslavya’da doğmuştur. Altı kardeştir. Ailesi 1956 yılında Tirilye’ye göç eder. İlkokulu Tirilye’de okur. Sonrasında aile Bursa’ya gelir. Bursa’da 1962 veya 1963 yılında Arda Matbaası’nda çalışmaya başlar. Bu matbaanın sahibinin adı İrfan’dır. O yıllarda İrfan Bey 45 yaşındadır. Rahmi Çalışkan onun için “çok iyi bir insandı, şeker gibiydi” diyor. Matbaada her şey basılmaktadır. Yeri Zafer Meydanı’nda sıra dükkânlardır. İrfan Bey, matbaayı başkasına satınca işten ayrılır.
Rahmi Çalışkan askerden dönünce matbaa açmaya karar verir. 1972-1974 yıllarında, önce Nevzat İlgül’le birlikte Çalışkan Matbaası’nı açar. Yeri Eski Garaj’da demir tevzi deposunun orası, Zafer Ekmek Fırınının karşıydı. El pedalı ile bir süre çalıştıktan sonra matbaayı kapatır. Ardından Nihat Unutman ile birlikte Kader Matbaası’nı açar. Yeri “eski sebze meyve hali”ne (günümüzde Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin olduğu alan) varmadan sağ taraftaydı. 1973’ten sonra 10-15 kadar matbaada (birinin adı Savaş Ofset) işçi olarak çalışır. 1990’lı yıllarda emekli olduktan sonra aralıklarla Çarıkçılar Ofset’te çalışmıştır.
CEMİL ERDOĞAN
Bu bölümü yazmadan önce Cemil Erdoğan’ın (1954-3 Mayıs 2013) Hamitler Mezarlığı’ndaki mezarını ziyaret ettim. Ailesi mezar taşına şunları yazmış:
“İyi Bir Eş, Harika Bir Baba, Müthiş Bir Kaleci, Fevkalade Bir Esnaf, Bulunmaz Bir Arkadaş, Çok Güzel Bir İnsandı, Her gün Daha Fazla Özlüyoruz”
Bu ifadeler Cemil Erdoğan’ın hayatının özeti. Dördüncü satırdaki “Fevkalade Bir Esnaf” cümlesi benim alanıma giriyor.
Cemil Erdoğan’ın ailesi, Lozan mübadelesiyle önce Niğde’ye sonrasında Bursa’ya göç etmiştir. “Müthiş Bir Kaleci” ifadesinden anlayacağınız gibi uzun yıllar futbola emek vermiş, Bursaspor ve Sakaryaspor’da kalecilik yapmıştır. Kalecilik yaparken kardeşiyle birlikte 1976 yılında Öztürk Davetiyeleri’nin Marmara Bölge Bayiliğini üstlenmiştir. Yeri Cumhuriyet Caddesi, Abdal girişi, otuz metre kadar aşağıdaydı. İki kardeş zaman içinde kendi davetiyemizi basalım diye düşünerek Almanya’dan Heidelberg marka iki matbaa makinesi satın alırlar.
Matbaaya oğlu İrfan’ın adını verir; İrfan Matbaası. Oğlu 1978 yılında doğduğuna göre büyük ihtimalle matbaa bu tarihte faaliyete başlamıştır. Başta davetiye, kartvizit olmak üzere, fatura, irsaliye, resmi evrak olan her şeyi basmışlardır. İki kardeş 2000’li yıllara kadar ortaklığa devam etmiştir.
Soyadları Erdoğan olduğu için Erdoğan Matbaası olarak isim hakkını satın almak isterler. Ancak bu ismi alamayınca mecburen Özerdoğan Matbaası adıyla ismi tescillemişlerdir.
1995 yılında, vergi dairelerine yakın olmak için matbaa Kırcaali Mahallesi, 9. Özen Sokak, No 7’ye taşınır. Çevrede mali müşavirler olması da taşınma kararının alınmasında etken olmuştur. Cemil Erdoğan’ın vefatından sonra çocukluğundan beri babasının yanında olan oğlu İrfan Erdoğan matbaanın başına geçmiştir. 1976 yılında bir-iki kişi çalışırken, 2022 yılı itibariyle çalışan sayısı 11 kişiye ulaşmıştır.