Uğur Ozan Özen bu makalesinde Eser Ofset’i ve kurucusu Öcal Elmacıoğlu’nu kaleme aldı. Bursa matbaacılık tarihinde önemli bir yeri olan Eser Ofset, makine teknolojisi ve çalışan sayısı bakımından dönemin büyük matbaalarındandı ve oradan yetişen birçok kişi sonraki yıllarda kendi matbaasını kurdu…
Araştırmacı Yazar Uğur Ozan Özen
BURSA’DA BİR ESER OFSET VARDI
Öcal Elmacıoğlu’nu kurduğu Eser Ofset, Bursa’nın matbaacılık tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Gümüşçeken Caddesi’nde faaliyet göstermiş, makine teknolojisi ve çalışan sayısı bakımından dönemin büyük matbaalarındandır. Oradan yetişen birçok kişi sonraki yıllarda kendi matbaasını açmıştır. Eser Ofset ve kurucusu Öcal Elmacıoğlu hakkında daha önce bir şey yazılmamıştır.
ÖCAL ELMACIOĞLU
Öcal Elmacıoğlu’nun babası Fuat Bey aslen Sivaslıdır. Subay olduğu için kızı Günseli Elmacıoğlu Mardin’de, Öcal Elmacıoğlu ise 1936 yılında İstanbul/Üsküdar’da doğmuştur.
Öcal Elmacıoğlu ilkokuldan sonra, 1947 yılında, Cağaloğlu/Yeşildirek’te bir matbaada çırak olarak çalışmaya başlar. Ortaokuldan sonra eğitimine devam etmemiştir. Aile o yıllarda Kanlıca’da oturmaktadır. Matbaada çıraklık yaparken bir taraftan gazete satar. Çalıştığı yer, bir gazete matbaası olabilir. Matbaanın adını tespit edemedim. Matbaada çalışırken bir süre akşamları taksici olarak direksiyon sallar. Askerliğini Kuleli Askeri Lisesi’nin matbaasında yapar.
Askerlikten sonra arkadaşı rahmetli Şener Çelikkol’un davetiyle 1964 yılında Almanya’ya gitmiştir. O sırada yeni evlenmiş, ilk oğlu 1963 yılında doğmuştur. Almanya’da bir matbaada çalışmaya başlar. 1966 yılında ikinci oğlu Can ve 1967 yılında üçüncü oğlu Cihat doğar. Eşi ve çocukları bir müddet sonra ailesinin yanına Bursa’ya döner.
Bu sırada matbaaya yapışan peru kâğıdın statiğini almak için makineye topraklama yapmış, bu icadı bir dergide yayımlanmıştır. Güney Afrika’nın Cape Town şehrinde bir matbaacı, çalışması için Öcal Elmacıoğlu’nu davet eder. Önce bir hafta deneyecekler, başarılı olursa çalışmaya devam edecektir. Ancak uçak parası kendisine ait olacaktır. Öcal Elmacıoğlu masraflarını karşılayamayınca bu fırsatı değerlendirememiştir.
Öcal Elmacıoğlu masa, sandalye, televizyon, ev eşyaları alarak Almanya’ya yerleşme hazırlığı yapmıştır. 1967 yılında Türkiye’ye dönünce bu eşyaları satarak Seyit Ahmet Ferik ile ortak olur. Seyit Ahmet Ferik Mustafakemalpaşalı’dır. Mustafakemalpaşa’da yayımlanan 14 Eylül gazetesini sattıktan sonra matbaa kurmuştur. Hasan, Rukiye, Halil adında üç çocuğu vardır. Ferik Ofset 2021 yılında kapanmıştır. Öğrendiğim kadarıyla Ferik Ofset büyük firmalara fatura basmaktadır. E-faturaya geçilince matbaa ekonomik sıkıntı yaşadığı için kapanmıştır.
ESER OFSET
Can Elmacıoğlu’nun dediğine göre önce Ferik Ofset kurulur. Yeri Ulu Camii’nin arka tarafında gelincilerin olduğu alandadır. Sonrasında ortaklık bozulur. Öcal Elmacıoğlu, 1974 yılında Gümüşçeken Caddesi Erten İşhanı’nda Eser Ofset’i açar. (Mehmet Bayram’ın dediğine göre Erten İşhanı’nda Eser Matbaası, yanındaki Zümrüt İşhanı’nda Taşman Matbaası faaliyet göstermiştir. Eser Ofset, Erten İşhanı’nın altını tamamen kullanıyordu. Ayrıca duvarı kırarak Taşman Matbaası’nın olduğu alana da girilmiştir. İki bina da Ekrem Erkmen’indir. Babasının adı Tahsin’dir. Ekrem Erkmen 1897’de doğmuş, 18 Kasım 1985’te vefat etmiştir. Emirsultan Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.) Mesut Ertürkan 1974 yılında ortaklığın bozulduğunu, kendisinin çalışmaya başladığında Eser Ofset’in açılmış olduğunu söyledi. O sırada aynı yerdedir. Ancak Eser Ofset’te çalışan Mehmet Bayram’ın anlattıkları farklıdır. 1972 yılında Gümüşçeken Caddesi’ndeki Eser Ofset’te çalışmaya başlamıştır. Dediğine göre ortaklık 1975 yılının sonunda bozulmuştur. Ferik Ofset 1976 yılında Uluyol’da Ulu Çarşı’nın içinde açılmıştır. Eser Ofset’te iki maşalı, bir ofset, kazan ve sallama vardır. Ortaklık bozulduktan sonra Seyit Ahmet Ferik Heidelberg matbaa makinesini Ulu Çarşı’da Ferik Ofset’e götürür. Öcal Elmacıoğlu pompalı yeni makine satın alır. O yılları bilen bir başka kişiye ulaşamadığım için konuyu netleştiremedim.
Öcal Elmacıoğlu’nun evi, Zafer Meydanı’ndaki sıra dükkânlardan (Zafer Plaza’nın olduğu yer) aşağıya inilince ahşap bir evdir. (Günümüzde burada Elektronikçiler Çarşısı var. Ev yıkılıp pasaj inşa edilmiştir) Eser Ofset’te Tofaş’ın, Oyak Renault’un ve diğer birçok fabrikanın evrak işleri yapılmaktadır.
1978 yılında matbaada takvim basılmaya başlanır. Takvim yaprağının renkli olabilmesi için dört kere baskıya girmesi gerekmektedir. Matbaada 10 çeşit takvim hazırlanmaktadır. Her takvimde altı yaprak vardır. Makine durmadan çalışır. Takvimdeki korniş matbaaya sac olarak alınır. Sac, giyotinde kesip ikiye kıvrılarak takvim içine konularak yeniden kıvrılır. Bu işlem sırasında el giyotin makası gerekmektedir. Öcal Elmacıoğlu, bu makası o yıllarda Demirtaş Endüstri Meslek Lisesi’nin yukarısındaki karakolun arkasında atölyesi olan Ali Usta’dan aynısını yapmasını ister. O da yapıp getirir. Ali Usta, Ali Durmaz’dır. Atölyesini fabrika haline getirerek günümüzde Durmazlar Makine olarak tanınmaktadır.
ASSOS’TA OTEL
Öcal Elmacıoğlu, Assos’ta denize sıfır, 400 metrekarelik bir binayı 3 milyon liraya satın alır. Burayı otele çevirir. Yazın Assos’a geldiğinde, matbaayı Mesut Ertürkan’a bırakır. 1986 yılına gelindiğinde yeni matbaa makineleri alır. Bu işlem sırasında yurt dışına dövizle borçlanır. Devalüasyon olunca borçlarını ödeyemez. 1988 yılında matbaayı kapatmak zorunda kalır. İşçilerin tazminatını ödemek için makineleri satar. Koah hastasıdır. 2002 yılında Asos’ta vefat eder. Behramkale Köy Mezarlığı’nda toprağa verilir. Vefatından sonra otel satılmıştır.
Yıllar sonra, 2013’te, oğlu Cihat Elmacıoğlu yeniden Eser Osfet’i kurar. Ancak işler beklediği gibi olmaz. Alacaklarını tahsil edemeyince 2017 yılında matbaayı akrabaları Göksel Akın’a devreder. O da Nöbetçi Matbaa adını verir. Adres Gülbahçe Mahallesi 4. Vatan sokak, No: 2, D: 1’dir.
ESER OFSET ÇALIŞANLARI
Mustafa Çelik: Hayatıyla ilgili bilgiye ulaşamadım.
Şener Çelikkol: Can Elmacıoğlu’nun dediğine göre, babasını Almanya’ya çağıran Şener Çelikkol, yıllar sonra Bursa’ya gelerek Eser Ofset’te çalışmaya başlamıştır. Mehmet Bayram ise Şener Çelikkol’un 1976 yılında Eser Ofset’te çalışmaya başladığını söyledi. Şener Çelikkol minyatür ofset matbaa makinesi yapar. O makineyle kurdele basar. Günümüzde Buluş Etiket adıyla faaliyet göstermektedir. Şener Çelikkol İstanbul’da doğmuştur. Babasının adı Osman’dır. Şener Çelikkol 21 Mart 2015’te 77 yaşında vefat etmiş, İhsaniye Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.
Korkmaz Mızrak: Mehmet Bayram’ın dediğine göre, Öcal Elmacıoğlu’nun davetiyle İzmir’de Akkuş Davetiyeleri’nin matbaasında çalışan Korkmaz Mızrak, 1976 yılında Eser Ofset’te çalışmaya başlamıştır.
Mesut Ertürkan: Yazının devamında anıları yer almaktadır.
Selçuk Albey: İsmail Akar’ın söylediğine göre Eser Ofset’te film atölyesini kuran kişi Selçuk Albey’dir. Sonrasında yerine İstanbul’dan İsmail Akar’ı getirmiştir.
Mehmet Bayram: Mehmet Bayram’ın dediğine göre, 1970’li yıllarda Eser Ofset’te çalışanların beşinin adı Mehmet’tir. Karışıklığı önlemek için Mehmet adındaki kişilere numara verilir. Bir numara İzmirli Mehmet, İki numara Mehmet Durak, Üç numara Mehmet Bayram, Dört numara Ağrılı Mehmet. Beş numara ise Mollaaraplı Mehmet’tir.
Mehmet Durak: Mehmet Durak, Mehmet Bayram’ın halasının oğludur. 1982 yılında Eser Ofset’ten ayrılarak bankada çalışmaya başlamıştır.
Yetkin Yanargil: Mehmet Bayram’ın dediğine göre, Yetkin Yanargil Eser Ofset’ten ayrıldıktan sonra Olay gazetesinin matbaasında çalışmaya başlamış, sonrasında İstanbul’a gidip Günaydın gazetesinde çalışmıştır. İstanbul’da vefat etmiştir.
Mustafa Çevik: Hayatıyla ilgili bilgi bulamadım.