İşgal yıllarında dönemin Yenişehir Kaymakamı Ethem Paşa’ya Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün çektiği telgraf ve telgrafın içeriğini Dr. Salih Erol, ilk kez Şehrengiz Dergisi’yle paylaştı.
Tarihçi-Eğitimci Dr. Salih Erol
9 Temmuz 1920 tarihli telgrafta şöyle diyor Gazi: Yunan askerleri için geri çekilme ve yenilgi zamanı gelmiştir. Allah’ın izniyle en kısa zamanda düşmanın yenilgisi ve geri çekilmesi görülecektir
Bu yazımızda çok değerli bir arşiv belgesini yayımlıyoruz.
Yenişehirli Ethem Paşa’yı çalışırken kullandığımız Eskişehir İstiklal Mahkemesi evrakının arasından çıktı bu belge.
Belgenin Ethem Paşa’da bulunması ve mahkemeye onun tarafından sunulmasının sebeb-i hikmeti, Paşa’nın o tarihlerde geçici bir süre Yenişehir Kaymakamlığı görevini yapmasıdır. Dolayısıyla belgenin birinci muhatabı olarak onu saklamış ve yeri geldiğinde de kendisini savunmak amacıyla mahkeme başkanlığına sunmuştur.
Günümüzden yüz yıl öncesine ait olan belgenin tam tarihi 10 Temmuz 1920’dir. Bu tarih, Bursa’nın işgalinden sadece iki gün sonra demektir. Büyük Millet Meclisi ve Hükümeti’nin reisi olarak Mustafa Kemal, işgalin ertesi gününün (9 Temmuz 1920 Cuma) akşamında alelacele Bozüyük’e gelerek cephenin durumunu yerinde inceledi.
1920 yılının Temmuz ayı bilhassa Bursa için çok büyük bir felaketin başlangıcı oldu. Çünkü o tarihlerde Yunan birlikleri Bursa’nın kapılarına dayanmış ve bu mukaddes beldeyi işgal etmişlerdir.
Ankara’da TBMM’nin ve hükümetinin başında bulunan Mustafa Kemal Paşa, yanındaki heyetle beraber büyük bir heyecanla Bozüyük’e kadar gelmiş ve gelişmeleri sıcağı sıcağına takip etmekte, civar yerlerin ahalisine, yetkililerine çektiği telgraflarla işgaller karşısında durmaları için moral aşılamaya çalışmaktadır.
Bilhassa yerel resmi yetkililere vatansever duruş göstermeleri; halka iyi örnek olmaları hususunda uyarmaktadır. Aksi davranış gösterenlerin sert bir biçimde cezalandırılacağını haber vermektedir (Nitekim daha sonraları yaşanan gelişmeler karşısında sergilediği tavırla bu uyarıları kulak ardı edecek olan Yenişehirli Ethem Paşa, Eskişehir İstiklal Mahkemesi’nde cezalandırılacaktır).
BOZÜYÜK’TEN ÇEKİLDİ
Milli Mücadele’nin bu hararetli zamanlarında durumu kritik olan yerlerden biri de Yenişehir’dir. Çünkü Yunan birlikleri Yenişehir’in sadece altmış kilometre kadar uzağında bulunuyorlardı ve bu durumda işgal tehlikesi altında bulunan yerlerden biridir Yenişehir.
İşte, böyle bir durumda Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal imzasıyla Yenişehir Kaymakamlığı’na bir telgraf gönderilmiştir. Telgraf, Bozüyük’ten çekilmiştir. Mustafa Kemal’in bu telgraftaki iyimser ifadelerine bakıldığında, Bursa’nın düştüğünden henüz haberinin olmadığı ya da haberi olsa bile bu kötü durumun halkın cesaretini kırmasını istemediği için elîm işgal hadisesinden bahsetmediği anlaşılmaktadır.
Telgrafında genel durumun memnuniyet verici olduğunu; artık Yunanlılar için yenilgi ve geri çekilme zamanı olduğunu belirtmektedir. Oysa yaşanan gelişmeler, bir süre daha, bunun aksini ispatlamıştır. Yunan işgal kuvvetleri Bursa’yı işgal ettikleri gibi 1920 yılı sonbaharında içlerinde Yenişehir ve İnegöl’ün de bulunduğu birçok yeri daha işgal edecek ve Doğu’ya doğru ilerleyişlerini sürdüreceklerdir.
Genel süreci bir kenara bırakıp, Yenişehir’in Milli Mücadele Tarihi’nde son derece kıymetli bir yeri olan telgraf metnine özel olarak odaklandığımızda dikkat çekici olarak şu hususları belirtebiliriz:
Mustafa Kemal Paşa, Yenişehir halkından vatansever duygularla gelecekten umutlu olmalarını isterken, her şeye rağmen azimli, metin ve sakin olmalarını istemektedir. Bu duygularla Kuva-yı Milliye’nin askeri tedbirlerine destek olmalarını en başta Yenişehir’in yetkili makamlarından ve ardından halktan beklemektedir. Halkın paniğe, endişeye kapılıp memleketinden göç etmemesini; yerinde sabırla kalmalarını öğütlemektedir. Ancak bu emirler, tavsiyeler doğrultusunda hareket edilirse Müslümanlığın – Osmanlılığın şan ve şerefinin korunacağının altını çizmektedir.
ŞANLI BİR SAYFA
TBMM’nin ve reisi Mustafa Kemal’in Osmanlı padişahıyla bütün restleşmelerine; padişah ve İstanbul Hükümeti tarafından açıkça hedef tahtasına konulmasına rağmen “Osmanlılığın Şanı”ndan övgüyle bahsetmesi halkı etkilemeye yönelik dikkat çekici bir detaydır.
Okuyucularımızı belgenin asıl suretinin fotokopisinden yaptığımız çeviriyle ve bu çevirinin sadeleştirdiğimiz haliyle baş başa bırakmadan önce şu hususun altını çizmek isterim:
Kurtuluş Savaşımızın lideri; TBMM’nin başkanı ve Cumhuriyetimizin kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün bu telgrafı Yenişehir ve Bursa tarihinde şanlı bir sayfadır. Yaşanan bütün işgal hadiselerinin karşısında kurtuluş ümidini bir kale gibi sağlam tutan; işgalin tehlikeli bölgesinin yanı başına kadar gelerek halka umut aşılayan gerçek bir liderdir Mustafa Kemal.
Bence, kurumsal anlamda telgrafın muhatabı olan Yenişehir Kaymakamlığı bunun orjinalini ve çeviri yazısını çerçeveletip hükümet konağına asmalı ve kaymakamlığın internet sayfasına almalıdır.
TELGRAFNÂME (ÇEVİRİYAZI)
“Yenişehir Kaymakamlığına
9 Temmuz akşamı cepheye muvasalat ile vaziyeti tedkik ettim. Ahvâl-i umumiye şayân-ı memnuniyettir. Yunanlılar için ric‘at, mağlubiyet zamanı hulul etmiş olup inâyet-i Hakk’la an-karîb asâr-ı fiiliyesi görülmeğe başlayacaktır. Bu andan itibaren bütün halkın âtiden mutma‘in olarak azim ve metânet ve sükûnetle ittihaz olunan tedâbir-i askeriyeye muavenet ve müzâheret eylemesinin ve me’murîn-i hükümetin bu hususta halka nümûne-i imtisâl olmalarının te’minine ve bundan sonra Osmanlılığın, Müslümanlığın şân ve şerefini nakise-dâr edecek lüzumsuz telaşın ve tereddüdü ve muhâceret gibi ahvâlin pek şedîd muamelâtı intac eyleyeceğinin ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınmasını tebliğ ederim.
10 Temmuz 1336 (1920)
Büyük Millet Meclisi Reisi
Mustafa Kemal”
TELGRAFNÂME (SADELEŞTİRİLMİŞ ÇEVİRİ)
“Yenişehir Kaymakamlığına,
9 Temmuz 1920 Cuma gününün akşamı cepheye ulaşarak durumu inceledim. Genel durum, memnuniyet vericidir. Yunan askerleri için geri çekilme ve yenilgi zamanı gelmiştir. Allah’ın izniyle en kısa zamanda düşmanın yenilgisi ve geri çekilmesi görülecektir. Bu andan itibaren halkımızın gelecekten yana umutlu olarak, azim, metânet ve sükûnet içinde hazırlanan askeri tedbirlerimize yardımcı olmaları ve ordumuzla dayanışma ruhu içinde olmaları beklenmektedir. Bu bağlamda resmi görevlilerin, idarecilerin halka örnek olmaları temin edilmelidir. Bundan sonra Osmanlılığın – Müslümanlığın şan ve şerefini zedeleyecek gereksiz telaş, tereddüt ve halkın yerlerinden göç etmesi gibi durumların yaşanması halinde sert cezalar uygulanacağını önemle dikkatinize sunarım.
10 Temmuz 1920
Bozüyük
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı
Mustafa Kemal”