“Biz gemi isteriz, akçe istemeyiz” ifadesi III. Selim’in… Muhatabı da Bursalılar… Neden böyle bir ifadeyi fermanına yazdırmıştır III. Selim, halkına böyle seslenmesindeki sebep nedir? Yanıtlarını Ömer Faruk Dinçel’in incelemesinde bulacak ve Bursalılar’ın zamanında padişaha gemi yapımı konusunda neden karşı çıktığını daha iyi anlayacaksınız. (Şehrengiz Dergisi 58. sayısı) Ömer Faruk DİNÇEL
Ömer Faruk DİNÇEL / TARİH ÖĞRETMENİ
Gemlik Tersanesi’nde Türkler tarafından gemi yapımına başlanması, Anadolu Selçuklu dönemine kadar gitmektedir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın ölümünden sonra 6 yıl Anadolu Selçuklu Devleti’ni yöneten Ebu’l-Kasım (ölümü 1092), Gemlik’te gemi inşa ettirmek istemiş ancak onun yaptırdığı gemiler, Bizans tarafından yakılmıştır.
Suni ipek fabrikasının bulunduğu yerde olan Gemlik Tersanesi’nin (Tersane-i Amire) 16. yüzyıldan itibaren faaliyetlerine hız verdiği ve bu yüzyıldan itibaren burasının önem kazandığı Osmanlı kaynaklarından anlaşılmaktadır.
yüzyıldan itibaren bu tersanede büyük ve güçlü savaş gemileri inşâ edilmeye başlanmıştır. Bu faaliyetler 19. yüzyılda da devam ettirilmiş fakat bu yüzyıl içersinde daha çok buharlı ve saclı gemilerin inşâsına önem verildiğinden Gemlik Tersanesi de işlevini zamanla yitirmiştir. Fethiye, Teşrifiye, Zaferküşa, Feyz-i bahşa, Beşaretnüma, Asır, Nasrülaziz, Utarit, Meriç vb. savaş ve ticaret gemileri bu tersanede yapılmıştır.Osmanlı Kalyonları
DAĞLARDAN KESİLEN AĞAÇLAR TERSANEYE…
Başbakanlık Osmanlı Arşivinde Gemlik’te kalyon ve fırkateyn yapımı ile ilgili çeşitli vesikalar bulunmaktadır. Bursa’nın çevresindeki dağlardan kesilen ağaçlardan meydana getirilen ve bin bir zahmetle tersaneye ulaştırıldığı anlaşılan keresteler, gemi yapımında kullanılmıştır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan ve Padişah III. Selim dönemine ait 30 Temmuz 1791 tarihli bir vesikaya göre (HAT. 9706/195) Gemlik Tersanesinde 51 zira´lık (38.7 metre) bir fırkateynin yapılması için ferman çıkarılmıştır. Gemi yapımında kullanılacak olan kerestenin de Kocaeli ve Hüdâvendigâr sancaklarına bağlı olan Pazarköy, Yalakabad, Gemlik, Yenişehir, Yarhisar, Pazarcık, İnegöl, Mudanya, Lefke, Domaniç, Gölpazarı, Taraklı, Göynük, Söğüt, Mihalıç ve Kirmastı (Mustafakemalpaşa) kazalarından temin edilip tersaneye nakledilmesi uygun görülmekteydi. Ayrıca Gemlik’in başkent İstanbul’a yakın ve korunaklı olması, sahasının genişliği, kereste yapılacak ormanlara yakınlığı ve kereste nakli için de uygun bir konumda olması burayı önemli kılmaktaydı. Ancak kereste naklinin zor koşullarda gerçekleştirilmesi, bazen kış mevsimine denk gelmesi vb. nedenlerden dolayı halkın zaman zaman buna karşı çıktıkları anlaşılmaktadır.
BURSALILAR PADİŞAHTAN AF DİLEDİ AMA…
Selim döneminde Bursalılar, kerestenin tümünün Bursa’dan tedarik edileceğini, zahmeti daha çok kendilerinin çekeceklerini düşünerek Gemlik’te kalyon, fırkateyn vb. gemilerin yapımına karşı çıkmışlardır. Bunun üzerine padişah, devlete kalyon lazım olduğunu belirtmiş, “Kalyon yapımının kereste olan bir yerde olmayacaksa nerede olacağı?” sorusunu sorarak gemi yapımına özen gösterilmesini istemiş ve mani olanlara da hadlerinin bildirilmesini emretmiştir.29 Ağustos 1791 tarihli (HAT. 1410/57338) vesikaya göre; bazı kazaların Gemlik’e uzak olmasından dolayı kereste naklinin zor olacağı, kış günlerinin yaklaşması, insanların ve yük hayvanlarının zarar göreceği düşüncesiyle Bursa halkı, fırkateynin yapımında aflarını isteyip hazineye 100 bin kuruş vermeyi taahhüt etmişler, 50 bin kuruşunu hemen verip diğer yarısını da 40 güne kadar teslim edeceklerini beyan etmişlerdir. Bunun üzerine ise padişah, böyle bir talebin uygun olmadığını belirterek “Biz gemi isteriz, akçe istemeyiz” cevabını vermiştir.
1795 yılına ait bir Osmanlı haritasında Gemlik Tersanesinin yeri. Tersane-i Amire